Cardio-acupunctuur

Als cardioloog, gepromoveerd in de farmacologie, maak ik sinds twaalf jaar gebruik van aanvullende acupunctuur in de behandeling van mensen met hartklachten. Mijn vrouw Marie-Lore Jonkman-Buidin, zelf ook acupuncturiste, en ik geloven met hart en ziel in acupunctuur voor hartpatiënten. We zien regelmatig hoe acupunctuur kan bijdragen aan de behandeling van hart- en vaatziekten, zolang er vanuit kennis van zaken behandeld wordt.

Voorwaarde bij ons is dat cardiologische patiënten eerst volledig zijn nagekeken door een collega-cardioloog of door mijzelf in mijn reguliere polikliniek cardiologie én volgens de richtlijnen van de Nederlandse Vereniging voor de Cardiologie behandeld zijn.

Geschiedenis Cardio-acupunctuurpraktijk

Onze acupunctuurpraktijk ‘Heel de Mens’ te Heelsum is eind 2001 ontstaan vanuit de wens om patiënten zonder aanwijsbare afwijkingen van hart en bloedvaten te helpen met terugkerende, onverklaarde vermeende hartklachten. Deze mensen belanden in de molen van de reguliere zorg vaak tussen wal en schip. Met acupunctuurbehandeling bleek acht à negen van de tien patiënten een belangrijke verbetering van hun klachtenpatroon te laten zien: de klachten verdwenen of ze waren zo verminderd dat ze hun leven niet meer beheersten.

Binnen de cardiologie ziet men veel patiënten met klachten van pijn op de borst zonder dat hiervoor een verklaring gevonden wordt. De cardioloog vertelt de patiënt het heuglijke nieuws, maar de patiënt blijft telkens terugkomen met klachten die lijken op hartklachten, maar waarvoor elke keer opnieuw geen oorzaak gevonden wordt. Ze worden dan afgedaan met de noemer ‘atypische thoracale klachten’. ‘Thoracaal’ betekent ‘betrekking hebbend op de borstkas (thorax)’.

Daarnaast heb je de patiënten die geopereerd of gedotterd zijn en bij wie alles ‘gerepareerd’ is, maar die na de interventie toch last blijven houden van de oorspronkelijke klachten van pijn op de borst zonder dat er nog een cardiologische oorzaak aanwezig is. Bij die mensen is het vaak zo dat de pijn in het lichaamsgeheugen is blijven hangen, gedeeltelijk door de angst die ze hebben meegemaakt bij hun hartinfarct of interventie. Voor al deze patiënten ontstaat een driehoek van patiënt, huisarts en cardioloog, en alle drie weten ze het uiteindelijk niet meer. De vaak gehoorde kreet: ‘het zit tussen uw oren’ is voor de huisarts en de cardioloog ook geen bevredigende einddiagnose.

Ikzelf zag binnen mijn reguliere praktijk als cardioloog ook dergelijke patiënten. Mijn gedachte was dat veel van deze mensen zich niet aanstelden en dat er een andere oorzaak voor de klachten moest zijn. Vanuit mijn eerdere farmacologie-opleiding heb ik altijd extra aandacht gehad voor het autonome (onbewuste) zenuwstelsel, dat de werking van hart en bloedvaten regelt. Ook zag ik dat na een infarct of een hartoperatie dit deel van het zenuwstelsel vaak uit balans was en dat de patiënten daarbij ook emotioneel labiel waren. Met geneesmiddelen kun je dit systeem blokkeren maar een herstel van de oorspronkelijke balans, in moderne computertermen een reset, zou natuurlijk mooier zijn.

Zo raakte ik geïnteresseerd in de mogelijkheden van acupunctuur om dat te bereiken en verdiepte mij hierin in Nederland en China. Eind 2001 ben ik mijn eerste patiënten met acupunctuur gaan behandelen. Daarbij viel op dat niet alleen het autonome zenuwstelsel stabieler werd door acupunctuur, maar dat de mensen ook weer contact maakten met zichzelf. In veel gevallen verminderden tot verdwenen de klachten en hervatten patiënten hun normale leven weer. De cirkelgang van bezoeken aan huisarts en cardioloog was bij hen doorbroken. In de volgende twaalf jaar zijn veel mensen met bovengenoemde klachten behandeld in onze acupunctuurpraktijk door mijn vrouw en mijzelf. Mijn vrouw is als acupuncturist opgeleid in België en China en eveneens gespecialiseerd in de cardio-acupunctuur.

Meerwaarde van acupunctuur bij hart- en vaatziekten

Wat is de kracht van de acupuncturist?

• Ingrijpen vóórdat de ziekte zich openbaart door preventief behandelen. Binnen de cardiologie is enorme winst te boeken bij het verminderen van de risicofactoren door acupunctuur, dus vóórdat de ziekte zich openbaart.
• De patiënt kunnen helpen op een ander niveau dan alleen maar het fysieke niveau; met acupunctuur doe je ook veel op energetisch en emotioneel niveau. Op deze manier wordt de hele mens behandeld. Vandaar dat onze praktijk Heel de Mens heet.
• Directe invloed uitoefenen op pijn en bepaalde aandoeningen waarbij acupunctuur de eerste-keus behandeling zou kunnen zijn, bijvoorbeeld atypische thoracale klachten, stress-gerelateerde hoge bloeddruk en nog veel meer.
• Aanvullend behandelen bij sommige, zelfs ernstige ziekten waarbij de acupunctuurbehandeling de reguliere behandeling ondersteunt. Zo zijn er binnen de cardiologie publicaties die laten zien dat acupunctuur het stressniveau van het lichaam vermindert zonder verlaging van de bloeddruk; geneesmiddelen die datzelfde doen hebben vaak wel een te lage bloeddruk als bijwerking. Op deze wijze kan acupunctuur aanvullend op reguliere behandeling met geneesmiddelen gebruikt worden.

Het is hierbij belangrijk zorg te dragen voor maximale integratie, door acupunctuur uit te oefenen in nauwe samenwerking met reguliere artsen, die behandelen vanuit hun richtlijnen.

Indicatiegebieden voor cardio-acupunctuur

Hieronder wordt een aantal hartklachten besproken waarbij acupunctuur een goede therapie kan zijn. Acupunctuur kan een aanvulling bieden op de reguliere behandeling en voor verlichting zorgen bij klachten waarmee de reguliere geneeskunde geen raad weet.

Atypische thoracale klachten

Hierbij kan de acupuncturist pijnklachten verminderen en de werkelijke oorzaak zoeken en behandelen, waardoor de vicieuze cirkel van ‘het zit tussen de oren’ doorbroken wordt.

Na hartinfarct

Bij patiënten die maximaal behandeld worden met geneesmiddelen en bij wie technisch geen hartoperatie of dotter meer mogelijk is (beyond repair), kunnen met de acupunctuur de klachten verminderd en daarmee de kwaliteit van leven verbeterd worden. In de loop der jaren worden steeds meer mensen met acupunctuur behandeld voor klachten van zuurstofgebrek in de hartspier (angina pectoris), die maximaal met medicijnen behandeld worden en bij wie reparatie met behulp van een omleidingsoperatie (bypass) of dotter niet de aangewezen behandeling is.

Na interventie, dotter- of bypassoperatie

Voor sneller herstel van de energiebalans en het verminderen van de primair uitlokkende factoren en risico’s. Mensen zijn vaak na een hartinfarct en/of interventie emotioneel labiel. Acupunctuur herstelt het emotioneel systeem waardoor angsten en depressies minder vaak voorkomen en er snel weer vertrouwen ontstaat in het eigen lichaam.

Aanvullend bij hartfalen

We spreken van hartfalen wanneer het hart niet meer in staat is genoeg bloed rond te pompen. Mensen met hartfalen die maximaal met medicijnen behandeld worden, kunnen daarnaast ook baat hebben bij acupunctuurbehandelingen, zoals wij uit ervaring weten.

Hun levenskwaliteit kan er stukken op vooruitgaan. Wij horen van patiënten dat ze na een reeks acupunctuurbehandelingen ineens weer de trap op kunnen, in de tuin kunnen werken of een rondje op de fiets weer aankunnen. Voor deze mensen betekent acupunctuur dus heel veel vooruitgang in hun levenskwaliteit.

Aanvullend of primair bij ritmestoornissen

Ook zien wij in de acupunctuurpraktijk veel mensen met ritmestoornissen. Hierbij zijn verschillende categorieën te onderscheiden.

• Patiënten met overslagen (extrasystolen) zijn goed te behandelen met acupunctuur. Stress, ontregeling van het autonome zenuwstelsel, oververmoeidheid, burn-out, anemie (bloedarmoede) en menopauze (overgang) zijn vaak de oorzaak van deze ritmestoornissen. Ook kan het doorbuigen van de mitraalklep hiervan een oorzaak zijn. De mitraalklep is de hartklep tussen de linkerboezem en de linkerkamer. Al deze oorzaken zijn perfect vertaalbaar naar en benaderbaar door de Traditionele Chinese Geneeskunde in de vorm van een acupunctuurbehandeling.
• Bij complexere ritmestoornissen zoals atriumfibrilleren (onregelmatig samentrekken van de boezem) is meer voorzichtigheid geboden. Atriumfibrilleren moet altijd in de eerste plaats door een cardioloog op de reguliere manier worden behandeld. Acupunctuur is hier een mooie aanvulling op voor zowel de algemene balans van de patiënt, als om de patiënt voor te bereiden op een geslaagde cardioversie. Een cardioversie is een ingreep, met een geneesmiddel of een elektrische schok, waardoor het hartritme weer regelmatig wordt.
• Al menigmaal hebben we in onze praktijk gezien dat patiënten die acupunctuur kregen gedurende een paar weken vóór de cardioversie, beter in het juiste ritme (sinusritme) bleven na de cardioversie. Acupunctuur kan hier dus winst boeken door het in balans brengen van de regelmechanismen. Soms is bij een patiënt de cardioversie niet meer nodig omdat hij tijdens de acupunctuurbehandeling spontaan weer in een sinusritme komt en blijft. Over één van deze gevallen hebben we een artikel geschreven in het tijdschrift Acupuncture in Medicine: ‘Integrated approach to treatment-resistant atrial fibrillation: Additional value of acupuncture.’

Aanvullend of primair bij hoge bloeddruk

Een veel voorkomende indicatie voor acupunctuur in onze acupunctuurpraktijk is hoge bloeddruk. Ook hierbij zijn er verschillende categorieën van patiënten, en het hangt sterk af van het risicoprofiel van deze patiënten of er alleen met acupunctuur behandeld wordt of dat er een meer complexe behandeling nodig is via de reguliere weg in combinatie met acupunctuur.

Preventie, de troef van de acupunctuur

Acupunctuur is tevens de uitgelezen therapie om de risicofactoren voor hart- en vaatziekten te verminderen: hoog cholesterol (mede door voedingsadvies), hoge bloeddruk, diabetes, roken, stress, onverwerkte emoties, overgangsklachten, slaapstoornissen, depressie en angststoornissen.

Een belangrijke groep patiënten die zich bij de cardioloog meldt, zijn vrouwen in de overgang met klachten van overslagen en nachtelijke hartkloppingen waarbij acupunctuur, na uitsluiting van onderliggende cardiologische problematiek, de eerste en meest effectieve behandeling is.

Preventieve zorg bij hart- en vaatziekten

De combinatie van screening van het cardiovasculaire risicoprofiel en Traditionele Chinese Geneeskunde is van groot belang in de preventieve zorg bij hart- en vaatziekten. Hart- en vaatziekten zijn doodsoorzaak nummer 1 in de westerse wereld, vooral bij vrouwen in en na de overgang (bron: Hartstichting). In de populatie tot vijftig jaar zijn het vooral de mannen die een groter risico hebben op hart- en vaatziekten. Tot de overgang worden vrouwen nog beschermd door hun hormonen, met uitzondering van vrouwen die de anticonceptiepil gebruiken en ook roken.

Naast de erfelijke en familiale belasting spelen zowel bij mannen als bij vrouwen de westerse leefstijl, onverwerkte emoties, stress en voeding een belangrijke rol bij het krijgen van hartproblemen. De buikomtrek is naast de BMI (Body Mass Index = massa van het lichaam in kilogram gedeeld door het kwadraat van de lengte in meter) een belangrijke onafhankelijke cardiale risicofactor.

In de TCG, die in de eerste plaats een preventieve geneeskunde was en is, wordt de gezondheid van de mens behouden door het systeem in balans te brengen en in balans te houden vóórdat de ziekte zich openbaart.

Maar mensen moeten zich wel bewust zijn van hun risicofactoren voor hart- en vaatziekten. Anders weten ze niet dat het voor hen zinnig is om regelmatig een acupuncturist te bezoeken.

Daarom is het van levensbelang om de risicofactoren op hart- en vaatziekten vroegtijdig op te sporen en mensen hiervan bewust maken. Die risicofactoren zijn niet altijd zichtbaar. Veel mensen leven met een tijdbom aan risicofactoren en willen of kunnen daar zelf niet veel aan veranderen zonder hulp van buitenaf. Er zijn ook mensen die deze risicofactoren niet onder ogen willen zien (ontkenning).

Aan de universiteit van Tilburg heeft de hoogleraar medische psychologie Johan Denollet het concept van de D-type persoonlijkheid ontwikkeld. Deze types hebben een veel grotere kans op hart- en vaatziekten. D-type persoonlijkheden vormen 21 procent van de bevolking. Het zijn de mensen die wat zwaar op de hand zijn en niet zo snel zeggen wat ze op hun lever hebben, ofwel letterlijk en figuurlijk binnenvetters. Deze mensen gaan dus niet handig om met de buitenwereld. Het blijkt dat veel van deze mensen door acupunctuur weer contact maken met henzelf en de buitenwereld en zo geleidelijk hun leven weer in de hand kunnen nemen. De Chinezen spreken hier over het opheffen van lever Qi stagnatie.

Veiligheid voorop

Het is heel belangrijk om goed te weten waar men mee bezig is als het gaat om behandelen van hartpatiënten met acupunctuur.

Vanaf 2011 zijn wij via Human Balance Teachings begonnen met het geven van de cursus Cardio-acupunctuur voor acupuncturisten. Hierbij willen wij onze jarenlange kennis en ervaring in de Cardio-acupunctuur delen en verspreiden zodat cardiologische klachten veilig en vanuit kennis van zaken met acupunctuur kunnen behandeld worden.

Tot slot

De winst is groot voor cardiologische patiënten als er met acupunctuur behandeld wordt. Belangrijk is hierbij dat de patiënt met hartklachten eerst regulier cardiologisch volledig in kaart gebracht is en behandeld wordt volgens de richtlijnen. Samenwerking tussen huisarts, cardioloog en acupuncturist zou hier de ideale situatie zijn.

Gelukkig zijn er meer en meer huisartsen en cardiologen die openstaan voor acupunctuur als aanvulling op de behandeling van hartpatiënten.

Acupunctuur is één van de beste therapieën voor het preventief aanpakken en verminderen van de cardiovasculaire risico’s.

In de Verenigde Staten verrijzen steeds meer centra die geïntegreerde geneeskunde aanbieden. Aan veel universiteiten in de VS wordt ook wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de meerwaarde van geïntegreerde geneeskunde, zoals aan de Harvard Medical School en het Osher Institute for Integrative Medicine Research.

De naam Cardio-acupunctuur is middels een i-depot vastgelegd door Human Balance Teachings.