Acupunctuur en fibromyalgie

Fibromyalgie betekent letterlijk ‘pijn in bindweefsel en spieren’. Een andere benaming voor fibromyalgie is weke delen reuma. 1 à 2% van de bevolking lijdt aan fibromyalgie. Het komt vooral voor bij vrouwen en openbaart zich meestal tussen het 25e en 40e levensjaar.

Fibromyalgie is een chronisch pijnsyndroom dat bestaat uit algemene spierpijn en spierstijfheid en gepaard gaat met (soms extreme) vermoeidheid, slaapstoornissen, hoofdpijnen, angsten, depressies, allergieen, concentratie- en geheugenstoornissen, temperatuurverhogingen en darmklachten. De pijn wordt meestal erger na inactiviteit of blootstelling aan kou. Een combinatie van fibromyalgie en ME/CVS (chronisch vermoeidheidssyndroom) komt regelmatig voor. Anders dan bij reuma worden er bij fibromyalgie meestal geen ontstekingen gevonden.

Met MRI-scans is een verband aangetoond tussen fibromyalgie en intensivering van de activiteit in die gebieden van de hersenen die verantwoordelijk zijn voor de pijnervaring. Bij dezelfde pijnprikkels blijkt deze activiteit bij fibromyalgiepatiënten groter dan bij gezonde vrijwilligers. Dit is een sterke aanwijzing dat fybromyalgie inderdaad een fysieke aandoening is en dat de klachten niet psychosomatisch zijn. Toch krijgen patiënten nog vaak te maken met ontkenning en onbegrip van huisarts, specialist, bedrijfsarts, werkgever en niet in de laatste plaats van de eigen omgeving. De artsen kunnen immers geen oorzaak vinden en de fibromyalgiepatienten zien er over het algemeen gezond uit.

Ondanks alle onduidelijkheden zag de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) voldoende aanleiding om fibromyalgie als aandoening op te nemen in het ICD-10; een internationaal gehanteerde lijst van ziekten. Dit is een statistisch instrument om het vóórkomen van ziektes in verschillende landen te kunnen vergelijken.

Kenmerken

• Een diffuse pijn in de omgeving van de gewrichten, met name op de aanhechtingsplaatsen van de spieren aan de pezen;
• Stijfheid, met name ‘s ochtends en na lange periodes staan, zitten of liggen in dezelfde houding;
• Vermoeidheid;
• Klachten nemen toe bij overbelasting, vocht, kou en spanningen;
• Slaapproblemen;
• Tenderpoints: nauwkeurig omschreven anatomische plaatsen, die bij fibromyalgiepatiënten drukpijngevoelig zijn. Door met devinger op deze plaatsen met een redelijke kracht te drukken, levert dat een pijnsensatie en pijnreactie op bij de patiënt. Veel van deze punten corresponderen met aanhechtingen van spierpezen. Bij gezonde personen zijn deze punten eveneens gevoelig, maar ze worden niet als pijnpunt ervaren;
• Met bloedonderzoek of röntgenfoto’s is er niets te vinden dat wijst op een ziekteproces of abnormale slijtage.

Tenderpoints

Het meest typerende bij fibromyalgie zijn de pijnpunten (tenderpoints). Dit zijn specifi eke pijnpunten in de nek, schouders, lendenstreek en heupen. Fibromyalgie wordt vastgesteld als bij minstens elf van de achttien tenderpoints pijn wordt ervaren. De pijnpunten moeten altijd worden vergeleken met vaste controlepunten. Tenderpoints komen aan twee zijden van het lichaam voor en doen in het geval van fibromyalgie ook aan beide zijden pijn.

Diagnose

Het stellen van de diagnose fibromyalgie is een complex proces. De symptomen passen vaak ook bij allerlei andere aandoeningen en er is nog geen eenduidige oorzaak gevonden waarop teruggegrepen kan worden. Er is momenteel geen test of bloedonderzoek voorhanden om fibromyalgie vast te stellen en ook op röntgenfoto’s is er niets te zien. De diagnose kan worden vastgesteld, wanneer andere oorzaken als bron van klachten zijn uitgesloten.

In 1990 ontwikkelde het American College of Reumatology (ACR) de volgende criteria voor het vaststellen van fibromyalgie:

• Chronische pijn en/of stijfheid, ten minste drie maanden aanwezig, op drie of meer plekken in het lichaam, zowel boven als onder de taille, zowel links als rechts in het lichaam;
• Het hebben van pijnpunten (11 of meer van de 18), zogenaamde tenderpoints, op vastgestelde plaatsen.

Mogelijke oorzaken

Dé oorzaak van fibromyalgie is nog niet gevonden. Wel zijn er allerlei hypotheses en onderzoeksresultaten. Fibromyalgiepatiënten lijken niet in staat om in een diepe slaap (deltaslaap) te komen. In deze fase van de slaap maakt het lichaam o.a. groeihormoon aan voor de heropbouw en de groei van weefsels. Omdat veel fibromyalgiepatiënten de deltaslaap zelden of nooit ervaren, hebben zij een laag groeihormoongehalte. Groeihormoon heeft een groot effect op het bindweefsel. En dat bindweefsel is weer het voornaamste herstelmechanisme in het lichaam. De chemie ervan regelt de afweer tegen ontstekingen en genereert vloeistoffen zoals witte bloedlichaampjes en antilichaampjes om infecties te kunnen bestrijden. Als het bindweefsel niet gezond is worden de circulatie en de neurale transmissie nadelig beïnvloed, waardoor de spieren en de omringende organen in een constante gespannen toestand verkeren. Hierdoor ontstaat een opeenhoping van afvalstoffen, de zogenoemde tenderpoints.

Sommige onderzoekers zagen slaapproblemen als een mogelijke oorzaak van fibromyalgie. Ze hebben daarom het slaappatroon van fibromyalgiepatiënten onderzocht met behulp van EEGtechnieken en vonden een verstoring van het diepeslaapstadium. De onderzoekers verstoorden de slaap van gezonde proefpersonen door pieptoontjes te laten horen en ontdekten dat de proefpersonen klachten gingen ontwikkelen die lijken op fibromyalgie. De klachten verdwenen echter weer wanneer de proefpersonen normaal konden slapen. Bij fibromyalgiepatiënten verdwijnen de klachten echter niet, ook niet wanneer je met behulp van slaapmiddelen de kwaliteit van de diepe slaap verbetert. Tegenwoordig worden de slaapproblemen daarom toch meer als gevolg van de pijnklachten gezien dan als oorzaak.

Onderzoek wijst verder uit dat fibromyalgiepatiënten een afwijking laten zien in de werking van neurotransmitters. Neurotransmitters zijn chemische stoffen die door de hersenen worden aangemaakt om het lichaam te vertellen wat het moet doen. Bij mensen met fibromyalgie blijkt er een abnormale productie van neurotransmitters en andere chemische stoffen aanwezig te zijn die niet alleen de gemoedstoestand en het slaappatroon beïnvloeden, maar ook de manier waarop pijn wordt beheerst en de functioneringswijze van het immuunsysteem. De meeste deskundigen zijn van mening dat er niet één maar meerdere oorzaken zijn voor fibromyalgie. Zo kan bijvoorbeeld een darminfectie aanleiding geven tot voedselovergevoeligheid en een verzwakking van het immuunsysteem. De verzwakking van het immuunsysteem leidt dan weer tot een grotere gevoeligheid voor infecties. Schimmelinfecties, met name de Candida Albicans, komen erg veel voor bij fibromyalgiepatiënten.

Verder lijkt er een rol weggelegd te zijn voor het prikkelbare darmsyndroom, reuma in het voorgeslacht, tekenbesmetting, een slecht functionerende alvleesklier, stress, slaapproblemen, virale belastingen: het pfeiffervirus en het herpesvirus. Ook worden als mogelijke oorzaken genoemd: langdurige psychische stress of fysieke overbelasting, een zware bevalling en erfelijkheid. Fibromyalgie komt soms in dezelfde families, als een soort cluster, voor. Desondanks is de thans geldende gedachte dat fibromyalgie niet erfelijk is. Meer en meer deskundigen veronderstellen dat fibromyalgie mede ontstaat door toxische overbelasting en verzuring. Als de lever niet meer in staat is gifstoffen te verwijderen, worden deze opgeslagen in de spiervezels en het bindweefsel, wat forse vermoeidheidsklachten en pijn kan veroorzaken.

Volgens recente hypothesen zou fibromyalgie een gevolg kunnen zijn van beknelling van perifere zenuwen, de aandoening kan dan behandeld worden via chirurgie. De hypothese dat fibromyalgie veroorzaakt wordt door perifere zenuwbeknellingen is nog jong, en niet algemeen geaccepteerd door de medische gemeenschap.

Behandelmogelijkheden

De meest voorkomende klachten (pijn, vermoeidheid , slaapstoornissen , stijfheid) kunnen verminderen met een aantal behandelvormen, al dan niet in combinatie met elkaar.

• Pijnstilling. Aangezien er geen eenduidige oorzaak bekend is, bestaat er ook geen regulier medicijn waarmee fibromyalgie behandeld kan worden. Pijnstillers, zoals paracetamol, worden het meest voorgeschreven maar halen hooguit de scherpe kantjes van de pijn af. Ook anti-depressiva worden vaak voorgeschreven;
• Oefeningen verbeteren de lichamelijke conditie en het uithoudingsvermogen. Ze zijn tevens belangrijk om de dagelijkse inspanningen beter te leren doseren;
• Ontspanningsoefeningen kunnen helpen om de verschillende stresssituaties beter te controleren;
• Bewust leven, op tijd gas terug nemen en reële eisen stellen;
• Voedingsgewoonten bespreken met een deskundige;
• Voedingssupplementen. Een goed gedoseerd magnesiumsupplement kan doeltreffend zijn bij spierpijnen, verhoogde spierspanning, spierkrampen en vermoeidheid. Magnesium heeft een belangrijke spierontspannende werking;
• Vitamine D;
• Chirurgie;
• Cognitieve gedragstherapie;
• Acupunctuur.

Fibromyalgie en acupunctuur

Volgens de WHO is inmiddels wetenschappelijk en onweerlegbaar bewezen dat acupunctuur een vergelijkbaar of zelfs beter resultaat geeft dan de meeste pijnstillers. Zo geeft acupunctuur bij 55 tot 85% van de patiënten verlichting bij chronische pijn, en helpt een zware pijnstiller als morfine bij gemiddeld 70% van de patiënten. Volgens de hierbij meest gangbare opvattingen is pijnbestrijding door acupunctuur te danken aan het feit dat de aanmaak van endorfinen in de hersenen wordt gestimuleerd. Endorfinen zijn lichaamseigen stoffen die een pijnstillende en ontspannende werking hebben. Omdat reumatische klachten meestal gepaard gaan met chronische pijn, is acupunctuur hierbij een goede behandelmogelijkheid. Afgezien van pijnbestrijding kan acupunctuur bij reumatische klachten een gunstig effect hebben op stijfheid en op de werking van het immuunsysteem. Bij fibromyalgiepatiënten kan er sprake zijn van een bepaald energietekort en een verminderde orgaanfunctie, waardoor stagnatie van energie optreedt en spiersystemen minder goed doorvoed raken. Daarom worden drukgevoelige plekken beïnvloed. Door pijnlijke lichaamsdelen aan te prikken met een acupunctuurnaald, ontspant het weefsel gemakkelijker en neemt de pijn vaak al een paar uur na de behandeling af. Er wordt ook gewerkt aan een betere doorbloeding van het onderliggend weefsel waardoor het herstellend vermogen wordt vergroot. Dit geeft bovendien een pijndempend en ontspannend effect. Naast een lokale behandeling op de pijnplaatsen, heeft een deel van de behandeling tot doel om de stagnatie in de energiedoorstroming op te heffen en hiermee het algehele energieniveau te verhogen. Hoe fitter de patiënt, hoe minder klachten.

Het voordeel van acupunctuur boven de behandeling van pijnklachten met medicijnen is, dat het een veilige behandelmethode is, zonder schadelijke gevolgen of bijwerkingen. Daarbij komt dat er geen risico van gewenning of verslaving is. Tevens ervaren veel patiënten een verbetering van het algeheel welzijn. Acupunctuur is daarom bij uitstek geschikt om chronische klachten ook bij fybromyalgie te behandelen. Dagelijkse klachten kunnen aanzienlijk verlicht worden door pijnbestrijdende, ontstekingsremmende, bloedvatverwijdende en spierspanningverlagende acupunctuurpunten aan te prikken.

Het therapeutisch effect van behandeling van fibromyalgie met acupunctuur is erkend door de Wereldgezondheidsorganisatie.