Acupunctuur en COPD

Acupunctueel! editie 7

COPD is een verzamelnaam voor chronische bronchitis en longemfyseem. Het is een ongeneeslijke ziekte met als belangrijkste kenmerk ernstige benauwdheid. Simpel gezegd is COPD een ziekte waarbij de longen altijd vol zitten met kleine ontstekingen die blijvende schade veroorzaken. Wie COPD heeft, komt daardoor vaak adem tekort. Bijvoorbeeld bij het traplopen, werken of aankleden. De longen kunnen bij COPD niet voor 100% zorgen voor een goede ademhaling. De benauwdheid heeft verschillende oorzaken. Bij chronische bronchitis zijn de bronchiën (de vertakkingen van de luchtpijp naar de longen) steeds ontstoken. Daardoor wordt er meer slijm aangemaakt en is ademhalen lastiger. Bij longemfyseem gaan er langzaam steeds meer longblaasjes verloren. De longblaasjes brengen zuurstof naar het bloed en helpen bij de afvoer van afvalstoffen. Hoe minder longblaasjes er zijn, hoe moeilijker dit wordt. COPD is een ziekte die voorkomen kan worden. Het is helaas nog niet mogelijk om te genezen van COPD. Met de juiste behandeling en leefstijlaanpassingen kan het verloop van de ziekte wel beïnvloed worden.

Frisse lucht aan het strand

Feiten

In Nederland zijn er ongeveer 320.000 COPDpatiënten. Elk jaar overlijden er in Nederland ongeveer 6.000 mensen aan de ziekte. Volgens de WHO is COPD wereldwijd de vierde doodsoorzaak.

Er is een duidelijke relatie tussen COPD en roken. 80-90% van de patiënten rookt(e) langdurig en veel. Ongeveer 15% van de zware rokers krijgt COPD, de symptomen ontstaan vanaf de leeftijd van 40 jaar. Aangezien de gemiddelde leeftijd van de bevolking toeneemt, zal de ziekte steeds vaker voorkomen. Wie beroepsmatig blootgesteld wordt aan schadelijke gassen of stofdeeltjes, kan ook COPD ontwikkelen. Ook luchtverontreiniging is schadelijk en veroorzaakt klachten aan de luchtwegen. De impact van COPD op het dagelijks leven is heel groot. Meer dan de helft van de patiënten heeft problemen met inspanning, werken, het verrichten van huishoudelijke taken en sociale activiteiten. Daarnaast ondervinden veel patiënten slaapproblemen. Ook de economische impact is groot. Er zijn hoge medische kosten door ziekenhuisopnames, medicatie en kosten voor fysiotherapie.

Bovendien zijn er indirecte kosten door werkverzuim. COPD wordt vaak niet herkend. Naast de 320.000 mensen die weten dat ze COPD hebben, is er waarschijnlijk nog eens hetzelfde aantal mensen dat niet weet dat ze de ziekte heeft. Wie rookt, ouder is dan 40 jaar en last heeft van kortademigheid en hoesten, doet er goed aan een longfunctiemeting te laten doen bij de huisarts. Tijdige en goede behandeling kan ernstige gevolgen voorkomen.

Symptomen

De belangrijkste symptomen van COPD zijn benauwdheid, kortademigheid en hoesten. Bij het hoesten wordt vaak slijm opgegeven. Hoesten komt vaak voor bij COPD omdat er veel slijm in de longen zit. Door de benauwdheid en kortademigheid worden allerlei dagelijkse activiteiten een stuk lastiger. Omdat COPD-patiënten vaak benauwd en kortademig zijn en veel hoesten, verbruikt het lichaam veel energie. Bovendien is het lichaam steeds maar bezig met vechten tegen de ontstekingen in de longen. Daarom zijn COPD-patiënten vaak moe en hebben ze weinig spierkracht. Door het hoge energieverbruik is bij ongeveer 10% van de patiënten gewichtsverlies ook een van de symptomen van COPD, net als hartfalen en hyperventilatie. Ook overgewicht kan een van de symptomen van COPD zijn. Dit is dan vaak gerelateerd aan het kiezen voor gemakkelijk (lees: ongezond) voedsel om toch maar iets binnen te krijgen.

De ernst van COPD wordt bepaald door:

het longfunctieonderzoek;
de ernst van de klachten;
de frequentie waarmee de klachten plotseling erger worden en de ernst hiervan;
de beperkingen van het inspanningsvermogen en de nachtrust;
de vermindering van de kwaliteit van leven;
angst voor kortademigheid of psychische klachten als depressie en angststoornis.

Hoe ontstaat en verloopt COPD?

COPD wordt veroorzaakt door het langdurig inademen van gassen en stofdeeltjes. Hierdoor ontstaat een chronische ontstekingsreactie in de grote en kleine luchtwegen en in de bloedvaten van de longen. Bij longemfyseem beschadigt ook de structuur van de longblaasjes. Vanaf het dertigste levensjaar gaat bij iedereen de longfunctie langzaam achteruit. Bij mensen die roken en lijden aan COPD gebeurt dit, door de chronische ontsteking in de luchtwegen, twee keer zo snel als bij mensen die niet roken. Bij patiënten die tijdig stoppen met roken herstelt deze versnelde achteruitgang zich na verloop van tijd meestal gedeeltelijk.

Het verloop van de ziekte is moeilijk te voorspellen. Infecties met virussen en bacteriën en omgevingsfactoren zoals luchtverontreiniging of fijnstof kunnen tijdelijk een verergering van de klachten veroorzaken, vooral bij patiënten met ernstig COPD. Hierdoor kan de longfunctie nog verder achteruitgaan. Bij griep hebben patiënten met COPD meer kans om complicaties te krijgen.

Behandeling

Stoppen met roken

Veel patiënten hebben baat bij acupunctuur bij het stoppen met roken. Acupunctuur helpt de ontwenningsverschijnselen te verminderen en de drang naar roken beheersbaar te maken of uiteindelijk te doen wegebben.

Medicatie

De belangrijkste doelstellingen hierbij zijn:

voorkomen dat ziekte erger wordt;
klachten verminderen;
de inspanningstolerantie bevorderen;
de algemene gezondheid stimuleren;
episodes van verergering van de klachten verminderen.

Om acute symptomen te behandelen bij patiënten met een milde vorm van COPD worden kortwerkende luchtwegverwijders gebruikt. Langwerkende luchtwegverwijders worden gebruikt als onderhoudsbehandeling bij matig tot ernstig zieken of wanneer klachten dagelijks voorkomen. Ontstekingsremmers worden gebruikt bij patiënten die vaak een plotselinge toename van de klachten hebben. Als er sprake is van een infectie, zijn antibiotica soms nodig.

Fysiotherapie

Het is goed om dagelijks minstens een half uur te bewegen. Een fysiotherapeut die gespecialiseerd is in longreactivatie kan helpen met het aanleren van de juiste inspanningstraining en ademhalingsoefeningen.

Longarts

Patiënten met ernstige COPD komen een keer per jaar bij de longarts voor controle. Dan wordt ook een longfunctieonderzoek gedaan. Mensen die ondanks fysiotherapie en goede medische begeleiding toch beperkingen houden, kunnen in overleg met de longarts een revalidatieprogramma volgen. Bij een ernstige opflakkering van COPD geeft de longarts soms een kuur prednisolon, eventueel met opname in het ziekenhuis. In ernstige situaties is soms behandeling met zuurstof nodig.

Acupunctuur en COPD in de literatuur

In de Chinese medische literatuur is veel te vinden over kortademigheid en hoesten. De traditionele Chinese diagnostiek van longziekten onderscheidt drie soorten klachten:

Chuan: kortademigheid;
Xiao: wheezing ofwel een piepende ademhaling;
hoesten met slijm.

Chuan wordt veroorzaakt door ziekmakende factoren als wind, vocht en kou. Als de ziekmakende factor verdwijnt, vermindert de kortademigheid. Bij Xiao verbergt de ziekmakende factor zich ìn het lichaam en de longen. Hij is soms passief en soms actief en er treden frequente episodes op gedurende vele jaren. De Nei Tjing is het boek is dat aan de basis ligt van de Chinese Gezondheidsleer en astrologie. In deze 3000 jaar oude klassieker is een heel hoofdstuk gewijd aan hoest. De Su Wen, uit de 12de eeuw, onderscheidt twee soorten hoest:

Ke: met geluid en zonder slijm. Deze hoest is te wijten aan aantasting van de long;
Soe: met slijm en zonder geluid. Deze hoest heeft te maken met problemen in ‘een ander orgaan’. Ke Soe is dan hoest met geluid en slijm, niet alleen te wijten aan een aantasting van de long, maar met een bijkomende oorzaak. Als de hoest lang doorgaat, kan het ‘andere orgaan’ ook aangetast worden. Vervolgens zijn in de traditionele teksten naar gelang de verschillende diagnoses een reeks genuanceerde behandelingen met acupunctuur, geneeskrachtige kruiden en life styleadviezen beschreven.

Wetenschappelijk onderzoek

Sinds kort is er voor COPD een zorgstandaard waarin een ketenplan staat beschreven van vroegtijdige onderkenning, preventie, zelfmanagement en goede zorg. In die zorgstandaard zijn complementaire en aanvullende behandelwijzen, zoals acupunctuur, opgenomen als behandelmogelijkheid. Om de positie van acupunctuur in de zorgstandaard verder te versterken, moet er grootschalig wetenschappelijk onderzoek gedaan worden. In het buitenland gebeurt dit al. Veel onderzoek wordt gedaan in het moderne China, waar universitaire westerse geneeskunde en traditionele Chinese geneeskunde beide op wetenschappelijk niveau toegepast worden, vaak naast elkaar. Ook in de Verenigde Staten is de laatste jaren bij een aantal universitaire instellingen een begin gemaakt met het onderwijzen, onderzoeken en toepassen van acupunctuur als onderdeel van Integrative Medicine.

Voortdurend onderzoek en verdieping van onze kennis zijn belangrijk. Daarom wordt in Nederland binnenkort een onderzoek gestart naar het klinische effect van acupunctuur, het effect dat aangegeven wordt door de COPD-patiënt zelf en het effect dat duidelijk wordt na een longfunctiemeting.

Acupunctuur en COPD

Bij ernstig zieke COPD-patiënten is symptoombestrijding noodzakelijk naast de gewone behandeling. Acupunctuur wordt regelmatig ingezet bij COPD. Veel patiënten melden dat zij een verbetering van de klachten ervaren. Acupunctuur wordt goed verdragen en er zijn bijna geen bijwerkingen. Uit meerdere kleine studies blijkt dat acupunctuur de kortademigheid kan verbeteren en het inspanningsvermogen en de mogelijke loopafstand kan vergroten1. Veel patiënten met ernstige COPD vertellen dat ze langzamer lopen, onderweg stoppen, of het huis minder vaak verlaten vanwege kortademigheid. Kortademigheid beïnvloedt duidelijk de kwaliteit van leven. Na tien weken acupunctuurbehandeling bleken patiënten minder kortademig te zijn na een wandeling, ook de loopafstand verbeterde. Acute opflakkering van de ziekte is een veel voorkomende reden tot opname. Uit onderzoek blijkt dat acupunctuur in deze gevallen mogelijk de kortademigheid en de angst kan verminderen.

Bij COPD-patiënten vermindert de kracht van de ademhalingspieren. Er is een verband tussen de kracht van de ademhalingspieren, de ademhalingsfunctie en de mate van kortademigheid. Dit geheel wordt mogelijk gunstig beïnvloed door acupunctuur. Acupunctuur kan de te hoge spierspanning en de vermoeidheid van de ademhalingspieren verminderen, waardoor meer inspanning mogelijk wordt. Het autonome zenuwstelsel kan een rol spelen in de effecten van acupunctuur op de ademhalingsfunctie: acupunctuur kan mogelijk de luchtwegen verwijden en daardoor meer lucht geven. Het vrijkomen van bèta-endorfines in de hersenen kan mede verantwoordelijk zijn voor de verbetering van de kortademigheid. Ook het mogelijke effect van acupunctuur op een ontstekingsreactie in de luchtwegen wordt de laatste jaren wetenschappelijk onderzocht. Tot nu toe zijn veel studies uitgevoerd bij kleine groepen patiënten. Om algemeen aanvaard te kunnen worden, is onderzoek bij grotere groepen patiënten nodig. Toch kiest op basis van de beschikbare resultaten een steeds groter deel van de patiënten voor complementaire geneeswijzen zoals acupunctuur bij niet levensbedreigende klachten of als aanvulling op de medische behandeling, zelfs als men nog niet precies weet hoe het werkt.

Acupunctuur en stoppen met roken

Ooracupunctuur en laseracupunctuur zijn heel geschikt om mensen te helpen bij het stoppen met roken. Er wordt gebruik gemaakt van kleine punaisenaaldjes of magneetbolletjes die met een pleistertje aan de oorschelp bevestigd worden op acupunctuurpunten en die daar een week kunnen blijven zitten. Acupunctuur kan ook helpen om ontwenningsverschijnselen zoals irritatie en neiging tot snoepen de baas te blijven of bij faalangst of motivatieproblemen. Er is een ooracupunctuurpunt dat rustgevend werkt, een punt dat de motivatie ondersteunt, een punt dat de neiging om eetbare dingen in je mond te stoppen vermindert, enzovoorts. Dit illustreert dat acupunctuur zowel voor behandeling als voor preventie een goede keuze is.