Acupunctuur en Artrose

Ton Baggen is acupuncturist. Hij is lid van de beroepsvereniging Zhong en heeft zijn opleiding genoten via TCMA te Amsterdam. Hij heeft een praktijk in Best (Noord-Brabant).

Artrose
Traditionele Chinese geneeskunde
De traditionele Chinese geneeskunde (TCG) is geen “alternatieve geneeskunde”, geen conventionele geneeskunde en het wordt ook niet beschouwd als “complementaire geneeskunde”. TCG is namelijk een compleet geneeskundig systeem dat al duizenden jaren oud is en nog steeds toegepast wordt op een derde deel van de wereldbevolking. De pijlers van de Chinese geneeskunde zijn Acupunctuur, Chinese kruiden, Tuina en Qi Gong. Van deze pijlers bieden Acupunctuur en Chinese kruidentherapie goede mogelijkheden bij de behandeling van artrose. Qi Gong bewegingsoefeningen kunnen een ware uitkomst bieden bij het verbeteren van de mobiliteit bij artrose.
De basisbegrippen

Yin en Yang
De opvatting van yin en yang is gebaseerd op twee tegengestelde krachten in verschillende stadia. Water kan bijvoorbeeld kokend heet of ijskoud zijn en alle temperaturen daartussenin. Yin-yang is een relatief concept, iets is yin of yang in vergelijking met iets anders. Bij een reumatische aandoening speelt koude (yin) zowel van buitenaf maar ook intern een belangrijke rol. Dit betekent dat er een relatief tekort is aan Yang energie.

De vijf elementen
De vijf elementen, vuur, aarde, metaal, water en hout zijn een andere manier (naast yin en yang) om natuurlijke krachten te beschrijven. Zij worden gebruikt om de natuurlijke omgeving en het lichaam aan te duiden, waarbij elk element bepaalde organen en lichaamsfuncties bestuurt. Elk element wordt geassocieerd met een smaak, kleur, seizoen en richting. Het water element is het meest betrokken bij artrose. Dit element is het meest Yin element en wordt geassocieerd met de nier energie.

De twaalf organen
Elk orgaan heeft een aantal functies, lichaamsgebieden die het bestuurt, en een meridiaan waarlangs de acupunctuurpunten liggen. Deze “organen” moet men niet verwarren met die van de moderne anatomie en de westerse geneeskunde. De Yin-organen zijn de Nier, de Milt, de Lever, het Hart en de Longen. De Yang-organen zijn de Galblaas, Dunne Darm, Maag, Dikke Darm en Blaas.

Qi
Qi is de (levens)energie die yin en yang verbindt. Qi betekent energie of vitale kracht. Wanneer er een vrije stroming is van Qi zijn yin en yang, en de hele persoon in balans. Maar wanneer de Qi stagneert, kan dat tot ziekte leiden. Pijn is altijd het gevolg van een blokkade in de normale stroom van Qi en/of bloed.

Meridianen
De Chinese geneeskunde beschrijft een complex systeem van meridianen; kanalen die verschillende punten op het lichaam verbinden. Het meridiaansysteem verspreidt Qi, bloed en vloeistoffen. Zowel acupunctuur als de kruidengeneeskunde maakt gebruik van deze energiebanen, meridianen genoemd.
Wat is artrose in de westerse geneeskunde?
Artrose is een ziektebeeld aan het kraakbeen in gewrichten, men noemt dit ook wel gewrichtsslijtage. Artrose ontstaat doordat er meer kraakbeen verdwijnt in de gewrichten dan er door het lichaam geproduceerd kan worden, ook de hoeveelheid vloeistof om het gewricht te smeren vermindert. Deze vloeistof is nodig om het gewricht soepel te laten draaien en om schokken te absorberen. Door de artrose drogen de gewrichten uit en kunnen de botten over elkaar gaan schuren, wat veel pijn veroorzaakt.
Er zijn twee vormen van artrose. Primaire artrose en secundaire artrose; primaire artrose heeft geen aanwijsbare oorzaak. Door bijvoorbeeld ouderdom kan primaire artrose ontstaan. Artrose waar wel een aanwijsbare oorzaak aanwezig is heet secundaire artrose. Denk dan aan artrose na een ongeluk of bijvoorbeeld door aangeboren scheefstand.
Artrose is een toenemend probleem. Niet alleen doordat we in Nederland gemiddeld steeds ouder worden, maar ook doordat artrose op steeds jongere leeftijd voorkomt. Op dit moment lijden ongeveer 700.000 Nederlanders van 55 jaar en ouder aan artrose van de grote gewrichten zoals de heup of knie. Artrose komt daarnaast ook veelvuldig voor in de kleine gewrichten zoals van de handen, schouders en nek.
Wat is artrose in de traditionele Chinese geneeskunde?
De Chinese geneeskunde kent de term artrose niet als op zichzelf staand ziektebeeld, maar kent wel de aandoening onder een andere terminologie, namelijk aandoening van vochtige koude. Zoals alle andere aandoeningen ligt ook bij artrose de oorzaak in ons energetisch patroon. In de traditionele Chinese geneeskunde onderscheidt men verschillende soorten energie: prenatale energie, die we uit onze voeding of uit de lucht opnemen en de aangeboren energie, de yuan qi, die wordt opgeslagen in de niermeridiaan. In tegenstelling tot de eerste soorten energie, kunnen we de yuan qi niet aanvullen gedurende ons leven. We kunnen ze enkel opgebruiken. Het verdwijnen van deze hoeveelheid postnatale energie is het verouderingsproces. Aangezien de energie van de niermeridiaan en meer specifiek van de yuan qi verantwoordelijk is voor de kwaliteit van de botstructuren en gewrichten, is het niet verwonderlijk, dat bij ouder worden en dus bij afname van de yuan qi, ook de kwaliteit van bot en gewricht verslechtert. Wanneer dus iemand met verminderde nierenergie (yuan qi), zich niet adequaat kleedt bij koude en vochtigheid, dringen deze klimaatsfactoren door in de meridianen tot zelfs in het bot toe. In eerste instantie ontstaat er een stagnatie of obstructie van de energiecirculatie. Blijft deze stagnatie langere tijd bestaan, dan kunnen er veranderingen optreden in het gebeente of in de gewrichten. Dit is de toestand, die de westerse geneeskunde als artrose labelt. De Chinezen noemen het een bi-syndroom door koude en vocht, wat vaak optreedt bij Nier-yin deficiëntie.
Klachten, symptomen en risicofactoren
Artrose veroorzaakt pijn en een stijf gevoel bij het bewegen van het aangedane gewricht, vooral als het gewricht een tijdje niet bewogen heeft zoals ‘s ochtends. Gewrichten die ernstig aangetast zijn, kunnen een bewegingsbeperking en soms zelfs een standsverandering geven. Ook kunnen er ontstekingen voorkomen waardoor vocht zich ophoopt in het gewricht. Bij artrose van de kleine gewrichten ontstaan vaak verdikkingen in deze gewrichten. Enkele risicofactoren voor het ontstaan van artrose zijn chronische overbelasting, overgewicht, erfelijkheid, ontstekingsreactie, trauma door bijvoorbeeld sportblessures.
Behandeling met westerse geneeskunde
Behandeling van artrose vindt in eerste instantie plaats bij de huisarts. In een eerste fase manifesteert de aandoening zich als een acute of subacute ontstekingsreactie met pijn en warmteontwikkeling in de gewrichten. Hiervoor gaat men ontstekingsremmers en eventueel pijnstillers toedienen. Bij ernstige artrose verwijst de huisarts door naar een orthopeed. Als er een operatie nodig is, dan wordt daarvoor de orthopedische chirurg ingeschakeld.
De standaardbehandeling van artrose heeft twee hoofddoelen: het verlichten van pijn en het zo lang mogelijk behouden van functie van het aangedane gewricht. Beweging (eventueel in combinatie met gewichtsvermindering) en pijnbestrijding zijn onderdelen van de behandeling. De bijwerkingen van de pijnstillers worden op de koop toegenomen bij gebrek aan betere medicijnen. De laatste stap van de behandeling is operatie van het aangedane gewricht, zoals een gewrichtsherstellende operatie of een gewrichtsvervangende operatie.
Wanneer de toestand meer gestabiliseerd raakt, verdwijnt de warmteontwikkeling en richt zich meer op de bewegingsbeperking en de pijn. In dit stadium kan de patiënt buiten de medicatie ook nog baat vinden bij fysiotherapie of kinesitherapie. Indien de ontwikkeling van bewegingsbeperking en pijn voortgezet wordt, zal het lichaam zelf reageren door een volledige blokkade en verkalking van de gewrichten. Op dit ogenblik is de pijn grotendeels verdwenen, maar tevens ook de beweeglijkheid. Wanneer in deze fase specifieke structuren, zoals bloedvaten en zenuwen geklemd raken, geeft dit aanleiding tot onomkeerbare functionele en organische klachten.
Behandeling met traditionele Chinese geneeskunde
Ook behandeling met traditionele Chinese geneeskunde kan artrose niet genezen, maar het kan klachten die met artrose te maken hebben, zoals pijn en ontstekingen, wel verminderen. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat acupunctuur zinvol is bij de behandeling van pijn bij artrose.
Acupunctuur blijkt vaak beter te helpen bij artrose dan medicatie. Een groot voordeel van acupunctuur is dat er geen nare bijwerkingen zijn, wat bij de pijnstillende medicatie wel het geval is. Bovendien komen bij een acupunctuurbehandeling ook ontstekingsremmende stoffen vrij in het lichaam.
Acupunctuur kan ook in combinatie met medicatie worden ingezet. Waar pijn is, is stagnatie van energie. Waar de energie stroomt, is geen pijn. De acupunctuurbehandeling is daarom hoofdzakelijk gericht op het laten stromen van de energie. Alle energiebanen moeten goed functioneren om de energiestromen in het lichaam in evenwicht te houden. Nadat alle meridianen zo goed mogelijk in evenwicht zijn gebracht, zal de acupuncturist ook aandacht besteden aan de plaatselijke symptomen. De eigenlijke acupunctuurbehandeling bestaat uit het aanprikken van bepaalde acupunctuurpunten op de energiebanen. Er worden punten aangeprikt, zowel plaatselijk als op enige afstand van het letsel.
Zoals steeds zal men in de behandeling met acupunctuur de energetische balans in evenwicht trachten te brengen. Alle andere energiebanen (meridianen) moeten ook harmonisch functioneren om een evenwichtig netwerk van energie in stand te houden. Buiten de vochtigheid en de koude is ook de wind een belangrijke oorzakelijke factor. Hij zal namelijk alle negatieve klimaatsinvloeden sneller doen doordringen in de meridianen en de anatomische structuren. Concreet is bijvoorbeeld hiervoor de leverenergie de bescherming. Nadat alle meridianen zo goed mogelijk harmonieus in evenwicht zijn gebracht, zal de acupuncturist ook aandacht besteden aan de plaatselijke symptomen. Dit kan gaan in de acute fase van het afvoeren van ontsteking en hitte tot het verdrijven van de pijn en het terug beweeglijk maken van de gewrichten in de tweede fase. Hiervoor wordt ook nog warmte toegediend al of niet op de naalden. Deze techniek noemt men mo-xabustie, de hitte wordt verkregen door het opbranden van het bijvoetkruid of artemesia vulgaris. De eigenlijke acupunctuurbehandeling bestaat uit het aanprikken van welbepaalde acupunctuurpunten, gelegen op de energiebanen. Er worden punten aangeprikt, zowel plaatselijk als op enige afstand van het letsel. Hoe verder de artrose geëvolueerd is hoe moeilijker ze te behandelen is. Het langdurig toedienen van Chinese kruidentherapie in combinatie met de acupunctuur kan alsnog verbetering brengen. De acupunctuur kan op verantwoorde wijze, zonder nevenverschijnselen een alternatief bieden om patiënten met artrose te behandelen. Bespreek uw klachten met uw acupuncturist, die uw symptomen dan in de juiste patronen zal plaatsen en u de details over de duur van de behandeling en de prognose zal kunnen geven. Artrose kan in elk stadium met acupunctuur behandeld worden.
Wat kunt u bij een acupuncturist verwachten?
De Chinese geneeskunde kijkt heel anders tegen gewrichtsklachten aan dan onze westerse geneeskunde. De westerse geneeskunde is verdeeld in vakjes. In de westerse geneeskunde heb je subspecialisaties zoals een internist, een neuroloog en een specialist in gewrichtspijn zoals een reumatoloog. Dus zal een westerse arts bij iemand met gewrichtsklachten allereerst naar het gewricht kijken.
De Chinese geneeskunde zegt: “het gewricht is misschien wel de zwakke schakel maar de mogelijke oorzaak kan ergens anders zitten”. Een Chinees geneeskundig therapeut zoekt naar de oorzaak van de gewrichtspijn en doet o.a. tongdiagnostiek en voelt de pols. Het doel van een Chinees geneeskundig therapeut is om te achterhalen waar het lokale probleem zit en waar het oorzakelijke probleem zit! En dat oorzakelijke probleem kan, als het om gewrichtsklachten gaat, van patiënt tot patiënt verschillen.
 
Zes pathogenen
In de Chinese geneeskunde kent men zes externe pathogene factoren die het lichaam binnendringen: wind, koude, damp, hitte, droogte en vuur. De pathogeen wind wordt gekenmerkt door zijn plots, heftig, beweeglijk en veranderlijk optreden en tast bij voorkeur het bovenlichaam en lichaamsoppervlak aan. Bij de pathogeen koude is het koudeaspect dominant. Koude wordt gekenmerkt door algemene tekenen van koude en gewrichtspijn en spierpijn met stijfheid en verminderde mobiliteit als gevolg. Bij de pathogeen damp moeten wij onderscheid maken tussen externe damp en interne damp. Externe damp wordt veroorzaakt door vochtige weersomstandigheden. Interne damp ontstaat wanneer de transport- en transformatiefunctie van de milt deficiënt is. Hiermee wordt de vertering bedoeld. Damp wordt gekenmerkt door zeurende spier- en gewrichtspijn met zwelling van het gewricht.

De pols- en de tongdiagnose
Na een uitgebreid gesprek (anamnese) met betrekking tot de klachten die deels hetzelfde zal zijn als de westerse volgt meestal een traditionele Chinese pols- en tongdiagnose. Die kent negen ‘soorten’ polsen aan de linkerkant en negen aan de rechterkant, dus een variatie van in totaal achttien ‘soorten’ polsen. Daarnaast onderkent de Chinese geneeskunde in totaal 28 kwaliteiten van de pols. Daarmee kan de arts zich een goed beeld vormen van de energievoorziening in de organen, van het afweersysteem en van eventuele energieblokkades in het lichaam, die mogelijk invloed kunnen hebben op het ontstaan van de gewrichtsklachten.
De tongdiagnose is voor een TCM therapeut een belangrijke diagnostische methode. Volgens de theorie van de Traditionele Chinese Geneeskunde zijn de meridianen en interne organen allen direct of indirect verbonden met de tong. Dat wil zeggen dat de essentie van de organen de tong voedt en dat ook pathologische veranderingen zich kunnen manifesteren op de tong. Men kan een beoordeling maken of bij de patiënt de vitale energie voldoende of onvoldoende is, wat de locatie is van de ziekte en wat de aard is van de pathogene factoren. Tevens kan men een schatting maken van de prognose van de ziekte. Na een correcte pols- en tongdiagnose kan de acupuncturist een combinatie kiezen van acupunctuurnaalden die de balans in het lichaam zal gaan herstellen.
Om een goede keuze te maken uit het aanbod acupuncturisten is het verstandig te kiezen uit een zorgverlener die aangesloten is bij een beroepsvereniging en klachtenvereniging. Hierdoor wordt de kwaliteit gewaarborgd en gecontroleerd.